Afgelopen maandag (7-3) is er ook een symposium georganiseerd waarin werd ingegaan op de moeilijke punten dit concept.
Begrippen als goed en fout zijn productief voor interessante tentoonstellingen en “nieuwe” debatten in de kunst.

Het is duidelijk uit welke hoek de wind waait met zo’n tentoonstelling: het politieke klimaat en de gebeurtenissen in de samenleving. Een motief waarbij vraagtekens geplaatst kunnen worden. Kan kunst “gebruikt” worden voor begripsvorming tussen groepen mensen die niet soepel met elkaar willen of kunnen samenleven. Kan dit van kunst verlangd worden? Een kunstwerk kan namelijk om heel andere redenen gemaakt zijn! Wordt er recht gedaan aan “de kunst” met zo’n uitgangspunt? Op het symposium worden deze vragen gesteld in diverse lezingen. De organisatie gaat de vragen niet uit de weg. Men geraakt in grote moeilijkheden als er naar de Marokkaanse invalshoeken of zelfs de vrouwelijke aspecten van de kunstwerken wordt gevraagd. (Men vraagt niet naar de mannelijke aspecten van de werken die door mannen zijn gemaakt.) Dat de kunstenaar uit Marokko komt of uit een ander deel van de wereld, dat hij man is of zij vrouw, is dat van belang voor de appreciatie van een kunstwerk? Op de vraag moet het enige antwoord volgen: NEE!

Het is een goed werk, want - het is gemaakt door een vrouw. FOUT

Het is een goed werk want - het is gemaakt door, zeg, een Fries. FOUT

Het is een goed werk, het raakt mij persoonlijk. GOED

Eventueel toe te voegen, het is een goed werk vanwege kunsthistorische of maatschappelijke redenen. GOED

De kunstenaars waren dezelfde mening toegedaan. Zij zeiden: ik ben kunstenaar, ik beschik over een mondiale vocabulaire en ik kan als ik daarvoor kies ook teruggrijpen op de Marokkaanse cultuur, want ik ben van Marokkaanse afkomst. Bijvoorbeeld in de design met de prachtige weefsels en in schilderijen met materialen die in het westen onbekend zijn.

De aanpak om het Marokkaanse (of een andere nationaliteit) te gaan zoeken in de kunstwerken en daar iets uit af te leiden leidt regelrecht een moeras in waar je niet meer uitkomt: hoe bekijken wij kunst als we kunst zoeken binnen een context van politiek en ontwikkelingswerk? Wat zijn de criteria voor keuze dan? We hebben er niet eens woorden voor: het magische, het primitieve, het exotische, alleen deze benamingen zijn al onheilspellend. Kan je een werk van een Afrikaanse sjamaan als kunst bekijken? Ja kunst – dat westerse begrip! Vertelt werd dat de vraag aan een (voor een andere tentoonstelling) geselecteerde Turkse “kunstenaar” om een werk leidde tot de vraag van deze “kunstenaar”: aan welke ziekte leidt U dan? Toch werd er een “kunstwerk” (medicijn dus) van hem aangekocht door een Frans museum. Kunst als genezing van verlies aan betekenis in onze maatschappij door het “im Frage stellen” door de kunstenaar werd later gezegd, maar zo filosofisch was het net vermelde medicijn niet bedoeld. Draaien we het om: zou een westers kunstenaar een soort Indiaanse medicijnman installatie kunnen creëren als hij daarvoor was uitgenodigd door politici die over de Indiaanse cultuur bezorgd zijn? Neen! Kan je dus mensen uitnodigen om op de westerse manier kunst te presenteren als ze niet binnen het westerse systeem zijn ingeleid? Neen zou je denken. Een eventueel positief antwoord werd tijdens de lezingen toch gegeven: alleen dan als de kunstenaar in kwestie over de mogelijkheid beschikt zijn wereld voor de westerse setting te “vertalen”. Vertalen is echter een begrip dat in het geval van beeldtaal niet zou moeten gelden. In psychologische studies wordt immers beweerd dat juist beeldtaal universeel is met betrekking tot emoties. Ja - de westerse beeldtaal, met kunstenaars van over de hele wereld die binnen dit westers kunstjargon opereren. Binnen deze groep is alles universeel. En ook van deze groep zijn niet onverdienstelijke werken te zien op de tentoonstelling, maar die zouden op willekeurig welke plek voor moderne kunst gepresenteerd kunnen worden.

Toch heeft dit moeras een groot positief punt: in de huidige kunst kan alles en mag alles. Er zijn geen criteria meer dan alleen esthetiek. Met deze tentoonstelling en zijn omliggend gedachtegoed wordt wel degelijk een problematiek neergezet die dwingt tot nadenken. Nadenken over onszelf. Over hoe we naar iets kijken. Kunnen we wel alle uitingen uit andere culturen bekijken alsof het kunst is? Als het goed is niet. Als we het toch doen ontkennen we het westerse begrip van kunst. Maar dan wordt het wel een beetje eng, dan bestaat er iets wat op kunst lijkt maar iets heel anders is. Iets dat wij westerlingen misschien wel niet begrijpen. En wat wij niet begrijpen – ja dat is duidelijk, dat bestaat niet, want wij begrijpen alles behalve wat niet bestaat.

Zo wordt er via dit concept van deze tentoonstelling aan onze rationele zienswijze gemorreld. Discussie over het rationele dat alles overvleugelt, het idee dat alles rendabel moet zijn. Het idee dat alles, en juist onze wereld, maakbaar is.

Het tentoonstellingsidee genereert een debat waar de westerse kunst niet meer in slaagt omdat die kunst tot het uiterste esthetisch is geworden. Het tentoonstellingsidee slaagt daarin, niet de getoonde werken. De getoonde werken zijn zonder uitzondering te plaatsen binnen de individuele, poëtische, esthetische lijn van de westerse kunst.

Een symposiumdag waar de stukken vanaf vlogen. Prima!

Voor details over het symposium waaronder de lezinggevers, en andere lezingen binnen dit kader, zie de website van het wereldmuseum: www.wereldmuseum.rotterdam.nl