Tekst: Jon Fosse
Regie: Alexandra Koch
Spel: Bart Klever, Iwan Walhain, Laura Mentink
Productie: de Toneelschuur uit Haarlem.

Wie en met name Waarom en Waar gaat de persoon komen?

Om komen?

RM Een naamloos stel geliefden koopt een huis gesitueerd op een afgelegen plek. De schrijver van het stuk, Jon Fosse, is van Noorse afkomst. Het is niet moeilijk voor te stellen dat in die regio plekken genoeg zijn waar men een uur rijden moet alvorens een naastgelegen huis te vinden. Man, vrouw, huis, fjord: dat zijn de vier constanten in het universum van de Noorse schrijver Jon Fosse. ‘Op jezelf leven voorkomt problemen,’ citeert Kester Freriks hem in NRC Handelsblad 29 oktober 2004.

Susanne Wat een rustig leven moet die man dan hebben. De enige constante in zijn leven is hijzelf. 

RM Maar of dat ook daadwerkelijk rust brengt, is de vraag Susanne. Getuige dit stuk dat hij schreef. De kleine zaal van de schouwburg is daarbij ook wel zo goed als geheel gevuld.

Susanne Met verantwoord cultuurliefhebbend publiek valt me op, net voordat mijn ogen dichtvallen.

RM Jaa Suus! Openhouden ! Het vangt aan! Met de twee hoofdrolspelers - Bart Klever en Laura Mentink - van het stuk en een eindeloze herhaling van zinnen met woorden in andere volgorde ‘Wat is ons huis mooi, ons huis waar we eindelijk samen gaan zijn,’ zegt zij. ‘Samen met zijn tweeën,’ zegt hij. ‘Eindelijk alleen met jou, met zijn tweeën in dit mooie oude huis,’ zegt zij. ‘Ons huis, ver weg van de anderen, in de nabijheid van de zee,’ zegt hij. ‘Waar we samen zijn, in ons mooie oude huis,’ zegt zij.

'Het huis is oud ...........de zee is mooi,’ zegt hij.

RM Zijn laatste woorden had ik dan al geraden. Laura Mentink's stralende ogen en lach zijn prettig om naar te kijken en bovendien heeft ze slanke, roomwitte benen. Met gracieuze pas beweegt zij zich voort op de hoge hakken van haar schoeisel en haar prachtige enkels spreken mij bij vlagen meer aan dan de gesproken teksten.

Susanne Ja, heerlijk! Maar wat me vooral opviel waren de verhitte wangen en de rode vlekken in haar hals, die de indruk wekten dat het stel onderweg naar deze plek de liefde al had bedreven, niet voor het eerst op deze dag. Ze is eigenlijk heel jong, dacht ik. Lekker viriel. Kan een meisje viriel zijn? Hij was echt een stuk ouder. Een jonge oudere met een verlopen kop.

RM Voor een man heet een meisje dan begeerlijk.

Susanne Oh ja. Trouwens, Fosse herhaalt in zijn toneelteksten altijd, wat een melancholisch verlangen benadrukken moet. De tegengestelde fysieke verschijning van deze twee personen versterkt dat nog.

RM Af en toe kussen 'hij' en 'zij' elkaar op de mond. Ik stel mij voor hoe merkwaardig het zou zijn als deze twee personages elkaar plots hartstochtelijk zouden tongzoenen en elkaar ongegeneerd zouden betasten. Het zou hen niet passen; dit is geen hartstochtelijke liefde. ‘Samen zijn we alleen,’ spreekt zij hem toe, nadat de onzekerheid in de dialoog meer gestalte heeft gekregen.

Dit is liefde vanuit een intense behoefte om niet alleen te zijn en die angst voor eenzaamheid is zo sterk dat zij wint van het besef dat de liefde verloren kan geraken wanneer je samen op de vlucht bent voor de gehele wereld. Hier voor je op de planken staan geen Tristan en Isolde, geen George en Martha uit Who's afraid of Virginia Woolf, ook geen Mabel en Nick uit Cassavetes' A woman under the influence. Is dit bezworen hartstocht?

Susanne Ik durf niet te beweren dat liefde uit angst niet hartstochtelijk is. Ik zag toch zeker die vlekken? Vergeet niet te vermelden, beste RM, dat met de onzekerheid ook de Onbekende die Gaat Komen het stuk binnentreedt. De jongedame op het toneel vermoedt de komst van een andere ‘Zij’, die er al eerder was en ongetwijfeld thuishoort in de wereld die het stel probeert te ontvluchten. ‘Ze zal komen en ons niet met rust laten,’ spreekt zij enigszins verwijtend naar hem.

RM Die 'Zij' die er volgens haar misschien gaat komen is mij ontgaan. Tijdens het gaan verzitten misschien gebeurd. Het ligt ook niet in de lijn der verwachting; zij jong, mooi en naief en hij kwetsbaar in zijn onmacht, nukkigheid en doorleefdheid. Een moment van opleving voel ik wanneer de personages de stem tegen elkaar verheffen. 'Meer!' denk ik. Maar sneller dan ik denk krijgen de onderhuidse spanningen hen weer in de greep en ontneemt de schijn van deze onwerkelijkheid hen als een dunne laag plakkerige lijm de bewegingsvrijheid, die ze met het kopen van het huis over hun relatie lijken te hebben uitgekiept.

Susanne Vergeet niet te vermelden, beste RM, dat met de teruggekeerde schijn van de onwerkelijkheid de werkelijke onbekende zijn intrede doet en daarmee de sluimerende onrust toch niet geheel verdwijnt. De onbekende is geen vrouw, maar een jongeman, degene hen het afgelegen huis verkocht. Het noodlot wil, dat hij op steenworp afstand woont en net zoals ons toneelkoppel, zoekt naar die ene ander om zijn eenzaamheid te doorbreken. Hij vindt het meisje. En zij laat hem haar, bewust of onbewust, vinden.

RM En welk een personage. Na het eindapplaus zou ik hem graag nog even gewoon horen spreken anders dan in de staccato haperende korte zinnen waarmee de acteur er bijzonder goed in slaagt een sterk naar autisme neigende persoon neer te zetten. En zij zal toch niet werkelijk vallen voor deze buitengewoon oncharmante indringer van hun nieuw verworven 'geluk' ?
Tussen de gesproken woorden heersen lange stiltes. Door die stiltes heen klinken vanuit de zaal knorrende magen. Wij zijn kennelijk niet de enigen die geen degelijke maal genoten vanavond.

Susanne Mijn slaperigheid heeft overigens niks met deze voorstelling te maken. Gelukkig snurk ik niet. Dat is pas gênant..

RM Al heeft snurken dan weer niets met een slechte voorstelling te maken. Er wordt zo nu en dan gelachen. Is het vanwege een voelbaar ongemak veroorzaakt door de vele herhalingen van uitgesproken woorden waarin het naderend onheil zich al aankondigt?

Susanne Want de voormalig eigenaar van het huis is niet van plan om het meisje te laten ontsnappen. Het stel vreest dat hij hen nooit met rust zal laten. ‘Dat is jouw schuld,’ zegt hij. ‘Je hebt hem te lang aangekeken. Strak keek je hem aan, je dacht zeker dat ik dat niet zag?’ Hij dwingt haar de man weg te sturen. Zij doet niet echt haar best, maar het lukt. Voor hoelang? God mag het weten. Ze richten de blik weer op de gezamenlijke droom. Samen zijn in het oude huis alleen ver weg van de anderen. Woorden die vreemder en vreemder worden en mij langzaam pijn beginnen te doen. Lachen verbergt dit ongemak. Want ergens is het allemaal toch wel herkenbaar, of niet RM?

RMHerkenbaar zeker Susanne. Maar daardoor naar mijn smaak ook net iets te weinig verassend. Het doet mij bijna denken aan Herenleed van Cherry Duyns en Armando, maar dan met een iets te serieuze ondertoon waardoor het gelach in de zaal soms gevoeld wordt als onbedoeld. Bijna te absurd om te geloven dat een dergelijke dialoog echt ergens plaats kan vinden, al zal het er in relaties ongetwijfeld zo aan toe kunnen gaan. Manmoedig blijf je volhouden, zowel tegenover jezelf als je geliefde, dat alles op wel zijn plaats valt. Nee, deze relatie wordt niet onderworpen aan een analyse. Waarschijnlijk was het mankement al aanwezig bij de productie ervan. Machteloos zie je het als toeschouwer aan. En je weet in elk geval weer wat je jezelf ook weer niet wenst.

Susanne Liefde die gebaseerd is op wederzijdse angst, dat wil je niet. En je maakt haar niet sterker door de werkelijkheid letterlijk uit de weg gaan. Ze zal niet overleven, daarvan zijn we zeker wanneer het licht uitgaat en we de zaal uitwandelen. Maar toch. Je moet dapper zijn om lucht te geven aan de waarheid. En of de waarheid wel kan bestaan tussen mensen? Wie zal het zeggen. Niet onze Jon Fosse.

RM Susanne, het is natuurlijk een feit dat de waarheid doorgaans ergens in het midden ligt, maar waardoor wordt het midden dan bepaald ? Juist; door de uitersten. In dit geval door deze twee personages die hun droom verjaagd zien door hun eigen angsten. Ik hoop dat ze er samen ooit nog komen, en met de waarheid tussen hen in het geluk op zijn verdiende plaats zal vallen.

Susanne Wat treurig allemaal. Een stuk naar mijn hart. Ik zou zeggen: Reality rules!

RM En harten en magen kunnen bijgevuld worden.