Gisteren zag ik op de televisie de documentaire Relics - Einstein's Brain (1994 - regisseur Kevin Hull). We volgen een Japanse professor, Sugimoto, die al 30 jaar geobsedeerd is door Albert Einstein, en vooral door zijn hersenen. Wat moeten dat voor hersenen zijn geweest, hersenen die de relativiteitstheorie konden bedenken? Hij wil die hersenen zien, voelen, ruiken. Hij wil onderzoeken wat die hersenen meer hadden dan de gemiddelde grijze massa.

Hij reist er voor naar de V.S.. Als een Sherlock Holmes trekt hij, met aan zijn zijde een lieftallige tolk, van kust naar kust, van ziekenhuis naar universiteit. Hij ontmoet zelfs een kleindochter van de grote wetenschapper. "You have same eyes as Einstein, you have Einstein brains?" De kleindochter heeft alleen een klokkentik, ze verzamelt klokken. En ze heeft nog één kinderboekje waarin opa 'voor Evelyn' heeft geschreven. Uiteindelijk belandt de professor bij een aan lager wal geraakte patholoog die na Einstein's overlijden obductie pleegde en besloot de hersenen voor zichzelf te houden. Er komen drie potjes op de keukentafel. De Japanner kreunt en huilt alsof hij een superorgasme beleeft. Daarna vraagt hij in zijn beste Engels of Harvey-san please een fotootje van de beroemde hersenen wil afstaan. Of eigenlijk, nog liever, een plakje van de hersenen? Geen probleem. Op de broodplank van mevrouw Harvey wordt een plakje hersen afgesneden en in een potje met sterk water gedaan. 's Avonds zingt de Japanse professor in een Karaoke-bar in de VS een liefdeslied voor Einstein. Hij wappert met het potje en vertelt het publiek dat hij de hersenen van Einstein heeft! Hij kan terug naar huis. In de slotscene vertrouwt Sugimoto ons toe dat hij uit Nagasaki komt. De stad die door een atoombom werd verwoest. "But I do not blame him. I still love Albert Einstein."

Achteraf komt de bekentenis. De documentaire is een mockumentary. Fake, verzonnen door bijzondere hersenen. De maker zet ons daarmee op scherp. Alsof hij ons er mee wil zeggen: geloof niet alles wat je ziet op internet en televisie. De wereld om ons heen wordt gemaakt, steeds opnieuw. We leven in een copy-paste cultuur.

Eén van mijn lievelingsboeken gaat ook over Einstein. 'Einstein's Dromen', door Alan Lightman. Hier weet je meteen dat het fictie is, maar wat zou dat. Dankzij de schrijver verplaatsen we ons in de 26-jarige Albert die net zijn nieuwe theorie over de tijd heeft opgeschreven. Zijn dromen gaan over beweging, licht, ruimte en tijd, de dromen verbeelden zijn relativiteitstheorie. Betoverende verhalen, die zich afspelen in het kleinsteedse Bern van 1905. ISBN-90-290-4268-0.

Op 15 mei 1905 schrijft Einstein via de pen van Alan Lightman: Stel je een wereld voor zonder tijd. Met alleen beelden. Een boeiende gedachte. Beelden, documentaries of mockymentaries. Zonder tijd.