T-Mobile, de enige verkoper in Nederland, meldde trots dat al 47 duizend mensen zich hebben geabonneerd op de iPhone-nieuwsbrief.

En daar komt Jonathan Zittrain de lol verpesten, met zijn onlangs verschenen boek The Future of the Internet And How To Stop It. Voor de hoogleraar internet en recht aan de universiteiten van Harvard en Oxford is de iPhone niet alleen een ‘really cool’ ding, maar is hij ook de nagel aan de doodskist van internet, of wat hij liever het informatie-ecosysteem noemt.

Wat is er aan de hand? Simpel gezegd: de iPhone zit op slot. Je kunt er van alles mee doen, maar alleen als fabrikant Apple het goed vindt. Apple bepaalt welke applicaties op het toestel te gebruiken zijn. Apple heeft volledige controle over de omgeving, zoals directeur Steve Jobs bij de introductie in januari 2007 benadrukte.

Inmiddels stelt het bedrijf zich wat soepeler op. Apple heeft een zogeheten software development kit vrijgegeven, waarmee iedereen aan de slag kan om applicaties voor de iPhone te ontwikkelen. Voor Zittrain maakt dat echter niet veel uit: Apple behoudt namelijk de controle. Applicaties moeten eerst aan het computerconcern worden voorgelegd, het bedrijf deelt in de eventuele opbrengsten, en kan bovendien te allen tijde, eenzijdig, een applicatie uitschakelen.

Dat is een groot contrast met de pc en internet. Je kunt veel zeggen van de manier waarop Microsoft zijn dominantie in de pc-markt heeft bewerkstelligd, maar om een programma voor het besturingssysteem Windows te maken en aan te bieden, hoef je de persoonlijke zegen van Bill Gates niet te hebben.

De pc en internet hebben wat Zittrain generativiteit noemt, een tongbrekende term die staat voor openheid: een vrolijke, creatieve chaos, waarin iedereen lekker kan sleutelen met codes, waaruit mooie dingen ontstaan.

Het is die innovatieve cultuur die volgens Zittrain het succes van zowel pc als internet heeft bepaald – beide worden nu gebruikt op manieren die bij aanvang niet voorzien waren –, en die wordt nu bedreigd.

Want het is niet alleen de iPhone. Tal van apparaten met een internetverbinding hebben inmiddels een plaats veroverd naast de pc, en steevast zijn die van het gesloten soort: de Xbox voor spellen, de Blackberry voor mobiel mailen, digitale videorecorders als de Tivo. Hetzelfde geldt voor de webdiensten van de afgelopen jaren. Een sociaal netwerk als Facebook is een omheinde gemeenschap waar de bouwer aan de touwtjes blijft trekken.

Als de producent zo veel controle heeft, maakt dat weer controle door overheden mogelijk. Dat is sowieso niet best in landen met autoritaire regimes, maar ook in een democratie kan het verregaande consequenties hebben. Tivo kreeg het bij een Amerikaanse rechter voor elkaar dat de maker van satellietsystemen Echostar op afstand de mogelijkheden voor het digitaal opnemen van programma’s moet uitschakelen (het is er nog niet van gekomen, de zaak loopt nog om andere redenen). De FBI heeft een autofabrikant al eens gedwongen het ingebouwde OnStar-computersysteem te gebruiken om de gesprekken op te nemen die in een auto werden gevoerd.

Volgens Zittrain leidt de toenemende onveiligheid op internet ertoe dat mensen hun toevlucht zoeken tot tethered appliances, steriele apparaten. Die mogen dan gecontroleerd worden, ze zijn daardoor ook stabieler. Voor de meeste technologiegebruikers is dat prima: een apparaat dat goed is in wat het doet, en altijd draait.

Zoals iemand ironisch reageert op een bericht op het weblog Engadget over de controle door Apple op de iPhone: ‘O jee, ik was van plan een virus te schrijven. Wat moet ik nu gaan ontwikkelen?’

En als het gebruikers te gortig wordt, zouden zij ook kunnen eisen – gesteund door regelgevende instanties – dat de openheid op de pc aan banden wordt gelegd. Toch zou dat de verkeerde keuze zijn, vindt Zittrain.

Hoe het dan wel moet, zien we in Drachten. Daar wordt al enkele jaren een experiment gehouden. Het aantal verkeersborden en stoplichten is geminimaliseerd, de deelnemers aan het verkeer moeten het onderling regelen. Resultaat van deze gedeelde verantwoordelijkheid: minder ongelukken.

Dit ‘verkeersbordvrij’ (Zittrain gebruikt het Nederlandse woord) staat voor de Amerikaan voor de manier waarop Wikipedia werkt. En Wikipedia, de online-encyclopedie waaraan iedereen kan bijdragen, is voor hem zo ongeveer het beste dat het generatieve web heeft voortgebracht. Wikipedia leent zich zeer goed voor misbruik, elke gek kan er onzin plaatsen, maar op de een of andere manier weet de site dat toch in de hand te houden. Zittrain trekt er lessen uit voor hoe we de innovatieve, open internetcultuur kunnen behouden.

Er is maar één probleem met zijn verhaal: het is onwaarschijnlijk dat internetgebruikers vanwege virussen, spam, identiteitsdiefstal en andere pc-ellende hun computer terzijde schuiven en alleen nog maar ‘veilige’ apparaten zullen gebruiken. Er is ruimte voor beide op internet.

Zittrain vreest niettemin een verschuiving van de pc naar de steriele apparaten. Maar internet wordt nu al zo massaal gebruikt dat dat geen bedreiging hoeft te zijn. Het informatie-ecosysteem kan wel tegen een stootje.