Wie in Casablanca of Rabat loopt, heeft niet het idee in een islamitische staat te zijn beland. Vrouwen dragen traditionele gewaden, maar ook strakke truitjes. Voor zover er sprake is van hoofddoekjes zijn die naar de laatste mode gekleurd en geknoopt. Cafés adverteren met alcohol, stelletjes slenteren gearmd langs het strand. Toch is de islam alomtegenwoordig. Kijk niet verbaasd op als het kortgerokte meisje dat net stond te dansen, nu de haardos bedekt, een lange jas aantrekt en knielt voor het avondgebed. Of als de wijnkenner eten én alcohol laat staan tijdens de ramadan. Natuurlijk zijn er moslims die niet vasten in de ramadan. Er zijn ook Marokkanen die het geloof onzin vinden.

Marokko kent verschillende vormen van islam. De populairste is een mengelmoes van koran, soenna (traditie van de profeet) en volksgeloof met heiligen en magie. De koning is aanvoerder van de gelovigen. De vorige koning Hassan II liet een enorme moskee bouwen in Casablanca. Behalve een ontmoetings- en gebedsplaats¬ is dit een symbool van de religieuze positie van de koning, mocht iemand daaraan twijfelen. En getwijfeld wordt er, onder meer door de groep waar iedereen bang voor is: de salafiyya. Salafisten geloven in een islam zoals ten tijde van de profeet Mohammed. Een groot deel van hen wijst geweld af en probeert slechts volgens zijn opvattingen te leven. Anderen willen via onderwijs en politiek een islamitische staat bereiken. Er is echter ook een variant die gelooft in de gewapende jihad. Jihadistische salafisten beschouwen iedereen die zich niet aan hun regels houdt, moslim of niet-moslim, als vijand. Andersom vinden veel andere moslims jihadstrijders geen moslims.

Hoeveel jihadisten telt Marokko? Dat is moeilijk in te schatten. Onder de veroordeelden van 11 september en Madrid zijn Marokkanen. In 2003 kwamen enkele tientallen mensen om bij aanslagen in Casablanca. Er wordt gevreesd dat de ‘nieuwe’ organisatie ‘Al-Qaida in de islamitische Maghreb’ overgaat tot aanslagen in Marokko. De lokale leider zei onlangs dat Marokkaanse jongeren voor Al-Qaida klaarstonden. Volgens onderzoeker Mohammed Darif gaat het om een klein groepje. Bovendien concentreert Al-Qaida zich momenteel op het rekruteren van strijders voor Irak, niet op aanslagen elders. Darif wijst erop dat de meeste Marokkanen die betrokken waren bij terroristische acties, migranten waren. “Al-Qaida zoekt de groep die het minst opvalt. Als ze ooit in Nederland willen toeslaan, kiezen ze geen Marokkanen maar Surinamers.”

Onder de angst voor terrorisme ligt angst voor islamisten. ‘De baarden’ zijn in opkomst in Marokko. De grootste islamitische beweging is de mystieke islam, het soefisme. De meeste soefi-broederschappen richten zich op geestelijke ontwikkeling en houden zich verre van politiek. Toch is uit een van de broederschappen een politieke beweging ontstaan: Al Adl wal Ihsane. De verhouding met de staat is moeizaam. Het ene moment worden de activiteiten van al-Adl gedoogd, dan weer worden tientallen leden opgepakt. De beweging zet zich af tegen het politieke systeem, dat als ondemocratisch wordt beschouwd. Al Adl wal Ihsane is invloedrijk.

Daarnaast is er een islamistische beweging die binnen het systeem functioneert, met als belangrijkste vertegenwoordiger de Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (PJD). De PJD ageert tegen uitingen van ‘moreel verval’ als disco’s en alcoholgebruik. Historicus Maati Monjib wijst erop dat islamitische groepen niet altijd een remmend effect hebben op modernisering, zoals wordt gevreesd. “Dankzij de religieuze rechtvaardiging kunnen islamisten bepaalde moderne elementen in de maatschappij inbrengen waar dat zogenaamde modernisten niet lukt”, zegt hij. Tegen de verwachting in won de PJD in 2007 niet de parlementsverkiezingen. Andere partijen trachten de opkomst te blokkeren - niet omdat ze bang zijn voor een nieuwe morele orde, maar omdat de islamisten de sterkste oppositiekracht zijn, stelt Monjib. “In de jaren ’70 was links het grote gevaar en kregen islamistische stromingen een warm onthaal, nu zijn de islamisten een bedreiging.”

En als de PJD de gemeenteraadsverkiezingen van 2009 wint? “Dan verandert er niets”, zegt Mohammed Darif. “In het westen vreest men een soort islamitische revolutie, maar in Marokko leiden alle wegen naar de koning. Bovendien is er nog nooit een islamitische partij geweest die via verkiezingen aan de macht kwam en vervolgens totaal van gezicht veranderde.” Ook Mustapha Ramid, een PJD-voorman, gelooft niet in politieke wonderen. “Een islamitische revolutie in Marokko, haha, dat gebeurt nooit. Wij zijn hervormers, geen revolutionairen.” Namelijk: “Marokko mag dan een combinatie zijn van west en oost, het blijft een islamitisch land. Wij willen dat islamitische waarden worden gerespecteerd.”