Joseph Campbell is de auteur van‘De held met de duizend gezichten’. In dit boek heeft hij al zijn wijsheid verzameld rondom mythen die onze geschiedenis als mensheid bevolken. Zelf schrijft hij in het begin van het boek: “Over de hele bewoonde wereld, in alle tijden en onder alle omstandigheden hebben de mythen van de mens gebloeid en zijn zij de levende inspiratiebron geweest van al het andere dat uit de activiteiten van het menselijk lichaam en de menselijke geest is ontstaan.” (blz. 15)

In het boek legt hij zoveel mythen en verhalen naast elkaar dat er een rangorde gedistilleerd kan worden. Deze rangorde is belangrijk en het frappante is dat het doorwerkt in elk verhaal dat je leest of hoort. Deze rangorde heeft er ook toe geleid dat er modellen zijn ontworpen om mensen te begeleiden in hun leven en werk. Zoals voor leidinggevenden. Niet helemaal vreemd omdat in veel mythen juist de helden een grote rol spelen en zij zijn specifiek in staat om leiding te nemen en te geven.

Deze rangorde in de mythen speelt ook een grote rol bij ideeën over constellaties zoals bij families of systemen zoals organisaties. Sterker nog: je kunt families en organisaties zelfs vergelijken en vertellen als een mythe.

Joseph Campbell heeft met zijn werk grote invloed gehad op de filmmakers en scenarioschrijvers van Hollywood. Veel films kennen dan ook dezelfde systematiek van de oeroude mythen. Of eigenlijk: er bestaat geen verhaal zonder deze systematiek. Van The matrix tot Roodkapje, van The Lord of the Rings tot Kung Fu Panda, van Inception tot Yo, tambien. Allemaal hebben ze dezelfde volgorde en standaardisering.

Ook als je ‘gewoon’ naar je eigen levensverhaal kijkt herken je deze volgorde, want ook ieders verhaal leest als een mythe. Van geboorte naar dood en alle hoogte – en dieptepunten daartussen. Zo is iedereen zijn eigen held. Een held met duizend gezichten.

1. De Proloog

Dit is de onbewuste voorbereiding op het avontuur.
De held is onbewust zoekende. Vaak zien we deze fase aan het eind van de reis terugkomen in de Epiloog.

2. De Oproep tot het Avontuur
Het is de drempel naar de actie.
De Held krijgt een impuls, van binnenuit of buitenaf, die onmiskenbaar oproept tot actie en verandering. Het leven zal nooit meer zo zijn als het was...

3. Weerstand tegen Verandering
Deze fase beschrijft de weerstand tegen de verandering.
Als de impuls tot verandering van buiten kwam, dan is het meestal de held die weerstand vertoont; als de impuls tot verandering in de held zelf omhoog kwam, dan is het meestal de buitenwereld die in de weerstand schiet.

4. Ontmoeting met de Mentor
De held krijgt een nieuwe blik op de werkelijkheid en zichzelf. Meestal gebeurt dit dankzij een mentor die de held nieuwe vaardigheden aanleert, soms gebeurt het op basis van nieuwe inzichten die de held zelf verwerft.

5. Selectiedrempel
De held staat voor een serie tests die bepalen of er in de voorgaande fase voldoende is geleerd. Op de drempel bevindt zich altijd een Wachter, meestal een vertegenwoordiger van de heersende macht die bepaalt of de held naar binnen mag.

6. De Ster van de Dag
Als de held de verschillende tests van de Selectiedrempel met succes heeft doorstaan, begint het stralen, genieten, opbouwen van zelfvertrouwen en in ontvangst nemen van applaus.

7. Aarding
De held begint nu aan de weg naar binnen en bouwt zelfkennis op. Het ego wordt begrenst. Vaak ontmoet de held een mentor met een vrouwelijke wijsheid over rijping, ritmes, huishouden, boekhouden, gevoelens en diepere relaties .

8. De Omslag
Het noodlot slaat toe en de omstandigheden worden uitermate ongunstig.
De held verliest het initiatief en wordt ingewijd in de onmacht.

9. De Dolk
In deze fase maakt de held de loutering door van de diepste wanhoop en verwerft inzicht in de verborgen en duistere kanten van de menselijke natuur, ook in die van zichzelf.

10. Terugkeer naar het Licht
De held kan uit de duisternis worden gered door zich te concentreren op één definitieve zienswijze of focus. Veelal herinnert de held zich daarbij de belangrijkste les van een vroegere mentor. Er is licht aan het eind van de tunnel.

11. Dood en Wederopstanding
Nu vindt de ultieme test plaats, waarbij de held de rug recht houdt en staat voor haar mening en voor wie ze is. Het gaat om het tonen van karakter in de confrontatie met de machthebbers of een dreigende ramp. De held legt haar status, veiligheid en misschien wel haar leven in de waagschaal.

12. Het Elixer
De held keert met het elixer van de Reis terug naar de gemeenschap. Het Elixer is soms letterlijk een medicijn, maar meestal is het een verandering in de held zelf die een bevrijdende of genezende invloed heeft op de wereld.

Ontwikkeling binnen de mythologische onderlaag. Deze tijdloze ‘Reis van de Held(in)’ vormt het fundament van het model. Deze laag is universeel en staat los van leeftijd omdat hij ons aanspreekt op een voorwoordelijk, instinctief bewustzijn. In elk van de ‘echte’ ontwikkelingslagen is deze oerlaag terug te vinden, ook omdat de mythe te beschouwen is als een condensatie van alle lagen van menselijke ervaring. Volgens sommige opvattingen is hij zelfs de bron ervan.

Niveau 1. Simpliciteit
Fundamentele ontwikkeling van de psyche (jeugd: 0 – 12 jaar) die onze basale behoeften omvat. Als kind worden we grotendeels bepaald door de zich manifesterende behoeften. Maar ook in de rest van ons leven sturen  behoeften - en de reacties die we met het voorzien in die behoeften opriepen - mee in ons gedrag.

Niveau 2. Sensationaliteit
Sensorische, karakterologische, sensuele en seksuele ontwikkeling (adolescentie: 12 – 24 jaar). Deze laag omvat onze manier waarop we de wereld met ons zenuwstelsel filteren en hoe de wereld zich kan vastzetten in ons temperament, karakter of persoonlijkheidstype. Ook omvat deze laag de manier waarop onze driften ons voortstuwen en energie leveren (en soms kosten). Deze energiebronnen transformeren zich gaandeweg van driften naar drijfveren.

Niveau 3. Maximaliteit
Ontwikkeling van competenties, kracht en macht (vroege volwassenheid: 24 – 36 jaar). Hier zien we de eerste duidelijke omvorming van onze behoeften en driften in de richting van wat functioneel en eenduidig is ten behoeve van het overleven. Ook leren we nu de basisprincipes van het leidinggeven (bij het opvoeden van jonge kinderen of het leiding geven aan medewerkers).

Niveau 4. Relationaliteit
Diepere relatievorming, opvoeden van oudere kinderen, teamvorming met teamrollen en ontwikkeling van teamleiderschap (volwassenheid: 36 – 48 jaar). Hier zien we de sublimatie van sociale vaardigheden die we nodig hebben om andere leiders leiding te kunnen geven en om onze intieme relaties over langere tijd vorm te geven. Het bewustzijn begint hier langzaam maar zeker tegenstellingen te omvatten. We leren immers dat een relatie alleen vruchtbaar is als we een stuk van onszelf inleveren. Eigenbelang wordt gaandeweg gemeenschappelijk belang.

Niveau 5. Complexiteit
Ontwikkeling van complex leiderschap (rijpe volwassenheid: 48 – 60 jaar), zowel naar binnen toe (vormgeven aan onze liefde, soevereiniteit en ons lot) als naar buiten (aan een – complexe - organisatie). We integreren tegenstellingen, hanteren paradoxen steeds bewuster en combineren een toegenomen besef van wat in essentie nodig is, met een toegenomen waardevrijheid. Het ego dat op niveau 4 haar hoogtepunt heeft bereikt, begint nu af te nemen ten gunste van een dienende houding naar het grotere geheel. We zijn als het ware aan de punt van de piramide van Maslow gekomen. We hebben onszelf bewezen en beginnen nu meer en meer onszelf weg te cijferen. Ons ego verdwijnt.

Niveau 6. Simplexiteit
Transcendent bewustzijn en hoog niveau van beleidsvorming (vroege ouderdom: 60 – 72 jaar). We stijgen boven onszelf uit en overzien de trage processen in culturele veranderingen. We overzien het verhaal, geven ons er aan over én nemen volledig eigenaarschap op ons. Morele en spirituele ontwikkeling houden gelijke tred met onze intellectuele ontwikkeling. Het vermogen om verantwoordelijkheid te nemen gaat gelijk op met de onthechting van materiële zaken. Ons bewustzijn wordt zo complex dat het weer eenvoudig wordt en ons beleid omvat steeds hogere vormen van verzoening van tegendelen. Een van de verschijningsvormen is dat hoe meer macht we hebben, hoe beter we beseffen hoe moeilijk en traag veranderingen kunnen worden geïmplementeerd. Met andere woorden op het niveau van de hoogste macht ontdekken we onmacht. Vergelijkbaar met deze paradox is dat we, naarmate we meer complexiteit kunnen overzien, steeds eenvoudiger gaan leven. We ontdoen ons leven steeds meer van onnodige franje.

Niveau 7. Perplexiteit
Ontwikkeling van mystiek bewustzijn (rijpe ouderdom: 72 jaar en ouder). Dit niveau benadert het meest de geheimen van de mythische nullaag, is er als het ware een hoger octaaf van. Het gaat om het vermogen waarmee we vol ontzag en overgave de wereld van de tegenstellingen in ons voelen oplossen. Met behoud van bewustzijn vallen we samen met wat we waarnemen. Met behoud van ons kritisch vermogen krijgt het dagelijks leven voor ons een mythische en mystieke lading. De letterlijke, tastbare wereld valt samen met de magische wereld van metaforen. De dood is nu nabij als een vriend.