Meel, gist en water

De meest solide opmerking over de toekomst van de multiculturele samenleving die je kunt maken, maak ik maar direct: ze is complex en onvoorspelbaar. Ik schat overigens dat zo’n zeventig procent van de leden van deze samenleving haar toekomst verwart met de toekomst van hun veiligheid. Voor de duidelijkheid: bommenleggers en brandstichters – links, rechts, door religieus fanatisme of apathie gedreven – liggen buiten de maatschappij, als autoslopen aan de rand van de stad. Dat zij ondertussen wonen in wat ze willen bestrijden, zich erdoor laten voeden en kleden, is een groot probleem, alleen al omdat ze het debat vertroebelen en onder druk zetten. Hoe houd je de discussie zuiver?
Over de toekomst van de multiculturele samenleving hoef je je eigenlijk geen zorgen te maken. Die toekomst zal komen, want de multiculturele samenleving is een feit. Als je toch over het voortbestaan ervan wilt nadenken, kun je je beter vragen stellen over hoe mensen gaan wonen, werken en welke burgerrechtelijke overtuigingen ze hun kinderen meegeven, dan je op de mogelijke vernietiging richten.
Als ik kijk op het pleintje achter mijn huis waar kindjes in alle kleuren van de regenboog met elkaar spelen, ben ik overwegend positief. Droevig word ik echter wanneer de dikbuikige bovenbuurman van een Berberse vriend vanaf zijn balkon zegt dat hij, de vriend, wel ‘Hollands’ met zijn dochtertje moet spreken. Dat meisje is nog geen zeven en spreekt twee talen vloeiend, haar vader minstens vier. Ik ben godallemachtig blij dat Nederland langzaam inziet, op een hardnekkig clubje bovenbuurmannen na, dat veel nieuwkomers en hun nazaten de van hun verlangde integratie hebben ervaren als assimilatie. Zorgelijk is dat grote groepen jongeren volstrekt redelijke eisen van potentiële werkgevers – niveau, taalbeheersing, inzet – afdoen als discriminatie en stigmatisatie door de media. Een gemakzuchtig-fattalistische houding, waarin ze gesterkt worden door gevallen van echte rassendiscriminatie. Complex, zei ik toch?
In muziek, literatuur, beeldende kunst en andere subculturen (trouwens ook in minder elitaire zoals de georganiseerde misdaad, maar dat terzijde) is culturele diversiteit en uitwisseling eerder gegeven dan uitzondering en dat komt doordat er geen druk op ligt en alle partijen erbij gebaat zijn. Heel mooi natuurlijk, maar wat heeft de gewone man hier aan? De doorsnee Turk, Antilliaan of Nederlander, de gewone man van welke afkomst dan ook, leest niet, bezoekt geen musea. Laat staan dat hij zelf exposeert of componeert. Weinig kans dus om kennis te maken met het verdomd interessante verhaal van die leuke Indiase schrijver. Wat brengt de burgers samen? Een goede vraag, die door de veel geplaagde Job Cohen werd gepresenteerd als oplossing. ‘We moeten de boel bij elkaar houden,’ riep hij telkens en iedere keer zag je hem wanhopig denken: ‘Maar waarmee dan in godsnaam?’
Het schrikbeeld, waardoor zoveel druk op integratie werd gezet, was segregatie, een maatschappij die zichtbaar verdeeld is in verschillende groepen. In het beste geval leefden die in de vreedzame coëxistentie langs elkaar heen, in het slechtste geval haatten ze elkaar. Inmiddels heeft de realiteit bewezen dat een zekere mate van segregatie voor rust en stabiliteit kan zorgen, omdat het recht doet aan de verlangens van mensen hun (culturele) identiteit te bewaren. Segregatie vind ik nog steeds onwenselijk, omdat ook zonder afzondering iemand zijn identiteit moet kunnen belijden.
Deze zomer mocht ik een appartement in Parijs lenen, helemaal boven aan Rue de Belleville, het hoogste punt van de stad. Het was heerlijk om op de fiets die weg tot aan de Seine af te dalen. Parijs is een grijze, vermoeide stad maar haar bewoners zijn springlevend en kleurrijk. Tijdens de afdaling kwam ik door Joodse buurten, Aziatische, Afrikaanse, Arabische. Puur in de kern, gemengd aan de randen. Nergens is de diversiteit groter, iedereen werkt, winkelt en woont door elkaar heen. Het was druk en vredig tegelijkertijd. Hoe doen ze dat, vroeg ik me af. En toen ik een dame in traditionele, Afrikaanse kleding met een stokbrood onder haar arm bij een Chinees bakkertje vandaan zag komen, wist ik het. Het is het brood. Meel, gist en water brengen in Parijs de mensen tot elkaar. Al die verschillende groepen voelen zich zichzelf én Parijzenaar. De vorm van het brood is een perfecte metafoor voor hun diversiteit: geen een komt hetzelfde uit de oven en toch zijn ze allemaal langwerpig.
Dit noemen ze in de Verenigde Staten civil religion, een moderne, nationale identiteit voor een samenleving die pluralistisch, liberaal en tolerant is. Maar niet neutraal, er zijn gemeenschappelijke waarden en die worden uitgesproken. In Amerika moeten nieuwkomers trouw zweren aan de Amerikaanse vlag. In Europa vinden we zulke dingen eng, rituelen met vlaggen en we lachen er bovendien om, aangezien we heel goed weten dat in Amerika keihard onderscheid wordt gemaakt naar ras en afkomst.
De uitdaging voor Nederland en Rotterdam in het bijzonder is wat wij nemen als nieuw, nationaal symbool. Wat bevestigt ons in ons moderne burgerschap? Liever geen slagzin of campagne. (De slogans zijn trouwens niet de beste de laatste tijd. Rotterdam moet schoon en veilig. Waarom? Daarom! De holste kreet die je maar kunt slaken.) Het koningshuis lijkt me uitgesloten. Hoe burgerlijk we de Oranjes ook maken, er zal een feodale lucht om hen heen blijven hangen die niet te verjagen valt. Het nationale voetbalelftal is al beter, maar kan uiteindelijk evenmin. We kunnen de toekomst niet van sportprestaties laten afhangen. Nee, het moet iets zijn waar iedereen dagelijks bij kan, iets volks, simpel en lekker. Ik weet het. Patat! Werp een blik op de pleinen en markten! Bram L., de frietgodfather van Rotterdam verenigt jong, oud, blank en zwart aan zijn kraam. Laat het in godsnaam patat zijn, beter iets dan niets. We zijn allemaal verschillend, maar allemaal vet.