Wat er aan vooraf ging
Ik zag hem al aankomen toen ik mij fiets parkeerde voor Lantaren-Venster. Een verslaafde met een stapel nep-Straatmagazines onder zijn arm. Hij had me al vaker aangesproken om wat geld los te bietsen. Snel verzon ik een list om te voorkomen dat ik in mijn zakken naar kleingeld zou gaan zoeken. In plaats van zijn geleuter af te wachten nam ik de regie in het gesprek en vroeg hem wat onbenulligs. We praten wat heen en weer en ik nam afscheid. Bij de kassa haalde ik een vrijkaartje op. Hup, 9 euro in de pocket. Wat zou Bertolt Brecht van mijn slimheid vinden? Of anders gesteld, heeft politiek theater invloed op het gedrag van de kijker?

Helsinki is een door Erik-Ward Geerlings bewerkt toneelstuk dat eigenlijk ‘Vluchtelingengesprekken’ heet. Brecht was zelf ook vluchteling, eerst voor de nazi’s en later voor de communistenhaters in de VS. Geerlings (geen vluchteling) heeft het stuk kundig naar het heden getransformeerd. Het gaat over twee Congolezen die elkaar ontmoeten in de stationsrestauratie van Helsinki. Als ze in Congo waren gebleven zouden ze elkaar nooit ontmoet hebben.

Als je naar een stuk van Brecht kijkt, weet je dat je naar een toneelstuk kijkt. Brechtiaans is dat de acteurs in en uit hun rol stappen om het publiek bewust te maken dat niet de vorm belangrijk is maar de inhoud. Als de toeschouwer zich teveel inleeft in het personage gaat de politieke boodschap verloren. In Helsinki is het speelvlak van gegalvaniseerde platen eerst nog leeg en zetten de twee acteurs zelf de rekwisieten op toneel. Met hun vingers knippen ze het licht aan. Ze drinken uit lege glazen en roken onzichtbare sigaretten. Dat zijn Brechtiaanse codes.

Wat de politieke boodschap van Brecht in Vluchtingengesprekken was, weet ik niet. In Helsinki laat ik me ontroeren door de ontheemding van de vluchtelingen. De tafel en twee stoelen lijken geleend van de bajesboot in de Waalhaven. Naarmate het stuk vordert neemt het aantal Brechtiaanse codes af. Langzaam sluipt het sentiment erin. Zoals de worsteling met de taal van acteur Mohamed Salah Hafidi die lijkt op de worsteling van de vluchteling met zijn bestaan. Of de Arabische heimweemuziek, niet echt des Brechts.

Misschien komt het omdat regisseur Chaouki El Ofir ook weet wat het is om je ergens niet thuis te voelen. Geboren in Nederland, getogen in Marokko, daarna weer naar Nederland en nu in Parijs. Voor mij was het niet via de politieke reflecties van de spelers dat ik politiek bewust werd, die zijn namelijk niet nieuw, schokkend of controversieel. Het is langs empathiese weg dat Helsinki me duidelijk maakt op welke partij ik moet stemmen en dat ik af en toe best een verslaafde sukkel een euro mag geven.

Gezien: 21 april 2006
Check: Lanteren-Venster

ps foto van EWG 'pakte' niet, dus maar een archieffoto van de schrijver in actie geplaatst :)