De Kunsthal in Rotterdam werd geboren uit een misverstand. In de jaren tachtig had ook Nederland kennisgemaakt met het fenomeen van de blockbuster, de monstertentoonstelling waarvoor het publiek graag in lange rijen wacht. Tentoonstellingen als La Grande Parade en Monet in Holland in Amsterdam, Goden en farao's, Het Goud der Thraciërs en Meesterwerken uit de Hermitage in Rotterdam hadden ondubbelzinnig uitgewezen dat het publiek met tienduizenden zo niet honderdduizenden naar het museum kwam als daar maar iets bijzonders werd getoond. Iets eenmaligs. Iets imponerends. Niet alleen het gebruikelijke kunstpubliek kwam daarop af, maar ook een publiek van dagjesmensen en toeristen.

De blockbuster is niet zozeer een tentoonstelling als wel een gebeurtenis. Ze gaat altijd over het vele of het exotische; het is een reis naar het onbekende of het exacte tegendeel daarvan, de ontmoeting met het overbekende. Het is een en al goud en meesterwerken.

"Het is opvallend," schreef Joop Linthorst, toen wethouder van Financiën en Kunstzaken in Rotterdam, in een brief uit 1986 aan de minister van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, "dat grootschalige tentoonstellingen van moderne of oude kunst, of van anderszins museale collecties, slechts weinig voorkomen in ons land en als ze al plaatsvinden, met grote moeite in bestaande museumgebouwen zijn in te passen. De gebouwen zijn er veelal niet op ingericht; de bestaande permanente opstellingen van de musea moeten vaak voor lange tijd wijken, de museale organisatie wordt tijdelijk geheel ontwricht, op het nemen van grote financiële risico's zijn de instellingen niet berekend."

Wat de heer Linthorst voor ogen stond was iets dat de musea zou ontlasten, maar de blockbusters zou behouden. Een nieuw te bouwen accommodatie speciaal voor dit soort tentoonstellingen. Deze 'Nationale Tentoonstellingshal' zou uiteraard in Rotterdam moeten worden gesitueerd, maar zou in overleg met het Rijk kunnen worden geëxploiteerd. Later moesten de plannen worden bijgesteld. In plaats van een 'Nationale' moest het een 'Rotterdamse' Tentoonstellingshal worden met de nodige gevolgen voor het budget.

In 1986, het jaar van de eerste nota over een 'Nationale Tentoonstellingshal', verscheen ook een studie van Stadsontwikkeling naar het nieuwe Museumpark. Hierin was niet alleen de Kunsthal voorzien, maar ook een eveneens nog te bouwen Architectuurmuseum. Het park sloot aan op de Westersingel, de 'cultuuras' van Rotterdam, en was 'de enige overtuigende openbare ruimte vlakbij het centrum en daarom bij uitstek geschikt als locatie voor beide musea.

Voor het concept van het gebouw werd over de grens gekeken. Duitsland is het land bij uitstek van de ‘Kunsthalle’, van gebouwen met museale kwaliteiten wat betreft ruimte, licht en klimaatbeheersing, maar zonder collectie. Maar anders dan de Duitse voorbeelden moest het expliciet een laagdrempelig gebouw worden. De politieke ambitie was heel duidelijk: een gebouw voor het volk, niet voor de elite.

“Rotterdammers,” zeiden Rotterdamse bestuurders, “hebben nu eenmaal een beetje een dubbel gevoel over kunst en cultuur. Ze vinden hoogstaande kunst wel belangrijk, maar ze amuseren zich ook bij André van Duin. Daarbij hebben ze meer geld over voor een nieuw amusementstheater dan voor een nieuwe kunstfaciliteit. Rotterdam is nu eenmaal een beetje een platte stad. Cultuur is voor de gemiddelde Rotterdammer: Duizend drummers op de Maas. 'Cultuur' is spektakel in de Ahoy, niet een tentoonstelling in de Kunsthal. De Kunsthal en het kunstcentrum Witte de With zijn er vooral gekomen om Rotterdam nationaal en internationaal een cultureel gezicht te geven. Ze zijn niet het gevolg van de vraag vanuit de stad; ze zijn van bovenaf opgelegd. Witte de With voor de internationale avant-garde, de Kunsthal voor grootschalige tentoonstellingen.”

Op 24 oktober 1991 wordt de stichting Kunsthal opgericht. De Stichting kreeg wel een subsidie van de gemeente, maar functioneerde vooral als bedrijf; het was een schoolvoorbeeld van privatisering. De Rotterdamse gemeenteraad was minder blij met de gekozen constructie. Ze moest wennen aan het idee dat ze wel jaarlijks een subsidie mocht verstrekken, maar verder niets over de Kunsthal te vertellen had.

Een jaar voor de opening van de Kunsthal moest men onder ogen zien dat het geschetste ideaal weinig overeenkwam met de stand van zaken. Ze hadden niets, een budget van 1,5 gulden per jaar. Net genoeg om 'de ramen te laten lappen, de vloer te laten schrobben en de suppoosten te betalen'. Intussen was de directeur, Wim van Krimpen, noodgedwongen al voor de opening zelf een programma van tentoonstellingen gaan ontwikkelen. Voorbeelden had hij niet. De Duitse Kunsthalle waarop het concept was geënt is een avant-garde instituut en dat was de Rotterdamse Kunsthal per definitie niet.

Voor de exploitatie van het gebouw werd uitgegaan van een model waarin geen plaats was voor het zelfstandig organiseren van tentoonstellingen. De Kunsthal zou zich in haar programma beperken tot enkele tentoonstellingen van Rotterdamse musea en grote reizende tentoonstellingen. Tussen twee tentoonstellingen in zou het gebouw gesloten zijn. Wat in Rotterdam uiteindelijk werd gerealiseerd, is het precieze tegendeel daarvan: een spraakmakend gebouw van Rem Koolhaas, met Wim van Krimpen als een directeur die zelf 26 tentoonstellingen per jaar maakte. En geen dag de deuren sloot. 

Met dank aan Femke van der Stoep, afdeling communicatie Kunsthal

www.kunsthal.nl